Tuwing Martes ng umaga, sanay na si Aling Lita Fernando na bumangon nang maaga para mag-igib ng tubig sa San Jose del Monte, Bulacan. Pero nitong mga nakaraang buwan, kahit maaga siyang gumising, ang lumalabas sa gripo ay kulay-kalawang na tubig—kung may lumalabas man.

“Binabayaran ko naman buwan-buwan, pero ganito ang tubig? Hindi ko na alam kung liguin ba o itapon na lang,” reklamo niya.

Si Aling Lita ay isa lang sa libo-libong Pilipino na araw-araw humaharap sa problema ng mahinang serbisyo ng tubig—isang isyung nakatutok ngayon sa isa sa pinakamalalaking pribadong water provider sa bansa: PrimeWater Infrastructure Corporation.

Pagmamay-ari ng pamilya Villar, ang PrimeWater ay kasalukuyang nagpapatakbo ng mahigit 100 local water districts sa Pilipinas. Pero habang dumarami ang reklamo mula sa mga konsumer—mula sa maruming tubig, mahal na singil, at madalas na kawalan ng serbisyo—nagsimula na ring magtanong ang mga mambabatas: Nasa batas pa ba ang operasyon ng PrimeWater?

Kapag Palpak ang Tubig, May Sinasabi Ba ang Batas?

Ang tubig ay hindi lang basic need—ito ay public utility. Ibig sabihin, maraming batas ang umiikot sa operasyon nito para siguraduhing protektado ang publiko at may pananagutan ang mga pribadong kumpanya.

Sa kaso ng PrimeWater, ang mga joint venture agreements (JVAs) nila sa mga local water districts ang sentro ng kontrobersiya. Ang mga JVA na ito ay parang partnership kung saan hahawak ang pribadong kumpanya sa operasyon ng tubig, habang may papel pa rin ang gobyerno.

Pero ang tanong ng marami: Legal ba talaga ang mga JVA na ito? At nasusunod ba ang mga kundisyon ng batas?

PD 198: Batas ng Water Districts Noon Pa Man

Noong 1973, ipinatupad ang Presidential Decree No. 198, na siyang nagtatag ng mga local water district sa bansa. Sa ilalim ng batas na ito, dapat autonomous o may sariling kapangyarihan ang mga LWD sa pamamahala ng kanilang tubig.

Pero nang pumasok ang PrimeWater, tila sila na ang may hawak ng buong operasyon—mula billing hanggang infrastructure. Ayon sa Commission on Audit (COA), maraming kontrata ang kulang sa feasibility studies, may kakulangan sa transparency, at hindi natutupad ang mga ipinangakong proyekto.

RA 9184: Procurement Law na Maaaring Nalaktawan

Ang Republic Act 9184 o ang Government Procurement Reform Act ay malinaw sa proseso: kung pera o serbisyo ng gobyerno ang pinag-uusapan, dapat may bidding o patas na paligsahan para makuha ang kontrata.

Pero sa ilang lugar gaya ng Malaybalay, Bukidnon, walang ebidensyang nagkaroon ng public bidding bago mapasakamay ng PrimeWater ang operasyon. Kung mapapatunayang nilabag ito, puwedeng ideklarang walang bisa ang mga kasunduan.

RA 7394: May Consumer Rights ba na Nilabag?

Sa ilalim ng Consumer Act of the Philippines (RA 7394), may karapatan ang bawat Pilipino sa ligtas, maayos, at abot-kayang serbisyo. Pero kung ang tubig ay madumi, ang serbisyo ay putol-putol, at ang singil ay pataas nang pataas—pwedeng magreklamo ang mga konsumer.

May mga lugar sa Sorsogon at Laguna na tatlong linggo nang walang tubig. Sa iba, umaabot ng P500–P700 ang bill kahit halos walang lumalabas sa gripo.

RA 11032: Mabagal na Serbisyo, Labag Din sa Batas

Ang Ease of Doing Business Law ay hindi lang para sa mga business permit. May mandato rin ito na dapat mabilis at epektibo ang mga serbisyong pampubliko—kasama na ang tubig.

Kung ilang araw o linggo ang aberya, pero walang malinaw na paliwanag o aksyon, maaaring may paglabag din sa batas na ito.

RA 7160: LGUs na Hindi Kinonsulta?

Sa ilalim ng Local Government Code (RA 7160), may papel ang mga mayor at sangguniang bayan sa pamamalakad ng utilities tulad ng tubig. Pero sa ilang mga bayan, aminado ang mga opisyal na hindi sila kinonsulta bago pumasok ang PrimeWater.

“Parang sinabihan na lang kami pagkatapos pirmahan ang kontrata. Nasaan ang participatory governance?” ayon sa isang lokal na opisyal.

Kung walang consent o malinaw na papel ang LGU sa kasunduan, maaaring may basehan ito para kuwestyunin ang bisa ng JVA.

RA 10121: Tubig sa Panahon ng Kalamidad

Sa Disaster Risk Reduction and Management Act (RA 10121), mahalagang bahagi ang access sa tubig lalo na sa panahon ng bagyo o tagtuyot. May mga lugar na nawalan ng tubig sa gitna ng kalamidad—isang seryosong isyu sa public health.

Kung mapapatunayang pinalala ng PrimeWater ang epekto ng disaster sa isang lugar, maaaring may pananagutan din ito sa ilalim ng batas.

Senado, Malacañang, COA—Lahat Nagbabantay na

Ngayong 2025, naglunsad na ng imbestigasyon ang Senado at House of Representatives. Si Senator Risa Hontiveros ay naghain ng resolusyon para busisiin ang mga kontrata ng PrimeWater.

Sa Malacañang, iniutos ni President Ferdinand Marcos Jr. sa Local Water Utilities Administration (LWUA) ang review ng lahat ng JVAs. Babala niya: kung may legal na paglabag, maaring kanselahin ang kontrata.

Pwede Bang Mapanagot ang PrimeWater?

Kung mapatunayang lumabag ang PrimeWater sa alinman sa mga sumusunod:

• Walang public bidding (RA 9184)
• Hindi natupad ang mga serbisyo (RA 11032)
• Nasaktan ang karapatan ng konsumer (RA 7394)
• Walang sapat na konsultasyon sa LGU (RA 7160)
• Walang sapat na serbisyong tubig sa gitna ng disaster (RA 10121)

… maaaring humarap ito sa:

• Pagkansela ng kontrata
• Multa o administrative cases
• Civil damages
• Criminal liability para sa mga responsable

Larawan mula sa Pixabay