Bawat taon, dumadaan sa masusing proseso ang pambansang budget bago ito tuluyang magamit ng pamahalaan. Dalawa sa pinakamahalagang bahagi ng prosesong ito ay ang National Expenditure Program (NEP) at ang General Appropriations Act (GAA).

Ang NEP ay ang proposed budget na inihahanda ng Department of Budget and Management (DBM) at isinusumite ng Pangulo sa Kongreso tuwing Agosto. Ito ang nagsisilbing “blueprint” o panukalang paggugol ng pamahalaan para sa susunod na taon. Sa puntong ito, hindi pa pinal ang NEP at dumadaan pa ito sa mga budget hearings at deliberasyon sa House of Representatives at Senado.

Samantala, ang GAA naman ay ang final at enacted budget law matapos aprubahan ng Kongreso at lagdaan ng Pangulo. Kapag naisabatas na ito, nagiging ligal na batayan ito para magamit ang pondo ng gobyerno. Dito nakasaad kung magkano ang nakalaan para sa bawat ahensya at kung saan gagastusin ang pambansang pondo sa loob ng isang fiscal year.

Gayunpaman, hindi nawawala ang usapin ng “insertions” o dagdag-pondo na isinasama ng ilang mambabatas sa GAA. Karaniwan itong lumalabas pagkatapos maipasa ang NEP at bago tuluyang maisabatas ang GAA. Ang insertions ay madalas na inaakusahang pork barrel-type allocations na maaaring gamitin para sa mga proyekto sa distrito ng ilang opisyal. Bagama’t sinasabi ng mga mambabatas na ito ay para sa “development projects,” madalas itong nagiging kontrobersyal dahil sa kakulangan ng transparency at accountability.

Sa madaling salita, ang NEP ay isang proposal, habang ang GAA ay ang final na batas—subalit dito rin pumapasok ang posibilidad ng insertions na nagiging ugat ng debate sa integridad ng pambansang budget.

Ayon sa mga eksperto, mahalagang bantayan ng publiko ang buong proseso mula NEP hanggang GAA upang matiyak na ang pondo ng bayan ay mapupunta sa mga proyektong tunay na makakabuti sa mamamayan at hindi lamang magsisilbi sa interes ng iilang politiko.